Vijf goals in één WK-wedstrijd. Nooit had iemand het hem voorgedaan, tot vandaag heeft niemand het hem nagedaan. Als de Rus Oleg Salenko op het WK in 1994 tegen Kameroen zijn unicum neerzet, is hij even wereldberoemd. Hij is in één klap topschutter van het hele tornooi. Maar veel geluk brengt die titel hem niet. Hoe kan het dat Salenko nadien nooit nog een interland speelde?
Zo is het vandaag: het WK in Qatar wacht nog steeds op de eerste hattrick
Zo was het in 1994: de Rus Oleg Salenko scoort liefst vijf doelpunten in de wedstrijd tegen Kameroen. Een absoluut record.
Bericht uit Oekraïne in maart dit jaar. Rusland is het land net binnengevallen, Kiev wordt volop belaagd. Toch wil één ‘Rus Oekraïne een hart onder de riem steken. Hij is geboren uit een Oekraïense vader en een Russische moeder, is opgegroeid in Sint-Petersburg, woont al een eeuwigheid in Kiev en heeft voordien nooit tussen beide landen willen kiezen. “Ik heb me in de eerste plaats altijd een ‘Sovjet’-burger gevoeld”, klonk het steevast. Maar deze keer kiest hij wel. “Dit moet stoppen”, richt hij zich vanuit Kiev furieus tot Rusland. “Ik heb veel mensen in Sint-Petersburg gesproken. Ze hebben geen idee wat er aan de hand is. Zelfs mijn ex-vrouw heb ik moeten duidelijk maken dat hier kinderen sterven. Door alle propaganda wil ze me niet geloven. Voor mijn part mag ze oprotten. Ik weet dat veel mensen in Rusland tegen de oorlog zijn, maar ze zijn te bang om dat luidop te zeggen.” De woorden zorgen tot in Rusland voor beroering. De man van wie de boodschap komt, is dan ook niet de minste: Oleg Salenko, de meest succesvolle-WK spits die Rusland ooit kende. De topschutter van het WK 1994.
‘A World Cup Record’
Het is 28 juni ’94. De bijna 75.000 voornamelijk Amerikaanse toeschouwers die de broeierige hitte van San Francisco hebben getrotseerd om Rusland-Kameroen ter plekke te volgen, kunnen in minuut 75 hun ogen amper geloven. Aanvankelijk hadden ze zich nog lichtjes bekocht gevoeld. Dan zagen ze eens een WK-wedstrijd en bleek er niets meer op het spel te staan. Zowel Rusland als Kameroen hadden in hun eerste twee groepswedstrijden zo matig gepresteerd dat alleen een mirakel hen nog in de achtste finales kon brengen. Maar dat zijn die dolle Amerikanen helemaal vergeten door wat er nu al voor de tweede keer die middag op het grote scherm verschijnt. ‘A World Cup Record’, lezen ze, waarna het hele stadion nog maar eens helemaal uit de bol gaat. Van voetbal mogen ze in Amerika dan weinig kaas gegeten hebben, dit begrijpen ze al te goed. In deze wedstrijd wordt geschiedenis geschreven en daar zijn zij bij. Voor het eerste record van de dag had de 42-jarige Kameroener Roger Milla gezorgd. Met zijn treffer kort na rust was hij officieel de oudste doelpuntenmaker ooit op een WK.
Maar wat de Russische nummer negen, een lange jongen met donker haar, voor en na die treffer van Milla had laten zien, slaat de Amerikanen pas echt met verstomming. Salenko lezen ze op zijn rug. Geen bekende naam. In de eerste wedstrijd tegen Brazilië was hij pas na rust ingevallen. In wedstrijd twee tegen Zweden had hij ondanks een goal vanop de stip opnieuw de nederlaag niet kunnen voorkomen. Maar wat hij hier tegen Kameroen doet, is letterlijk nooit vertoond. Het was al voor rust begonnen. Een schot met rechts, een binnentikker, tussendoor een strafschop: een loepzuivere hattrick. Toen al hadden ze in de tribune naar mekaar gekeken: wie was die jongen eigenlijk?
Eerste transfersom binnen Sovjetunie
De pas 24-jarige Oleg Salenko heeft er in de zomer van 1994 net zijn tweede seizoen bij het Spaanse Logrones opzitten. Vijftien jaar later zal de club bezwijken onder financiële problemen en uit het Spaanse profvoetbal verdwijnen, maar in de eerste helft van de jaren ’90 is Logrones nog een vaste waarde in de Primera Division. Een bescheiden middenmoter, Salenko voetbalt er aan een minimumloon van 1.000 euro per maand, maar dat heeft de Rus er niet van weerhouden dat jaar liefst zestien doelpunten te maken. Een fraai cijfer en voldoende voor een WK-ticket, al is hij daar zelf niet verbaasd over. Wie de moeite had gedaan het voetbal in de laatste jaren van de Sovjetunie te volgen, zal hij later zeggen, zou geweten hebben dat hij een en ander in zijn mars had.
Achter het IJzeren Gordijn ging zijn naam al langer rond. Op zijn zeventiende, in maart 1986, was hij bij Zenit Leningrad de jongste doelpuntenmaker ooit in de Sovjetcompetitie geworden. Twee jaar later was hij met de U19 van de Sovjetunie Europees kampioen geworden. Nog een jaar later pronkte hij met de titel van topschutter op het WK onder 20. In die periode had hij zelfs voor een primeur gezorgd. Uitgekeken op Zenit Leningrad wilde Salenko per se naar het hoger aangeschreven Dynamo Kiev – toen nog twee Sovjetelftallen. Het had achter het IJzeren Gordijn nog voor flink wat deining gezorgd. Salenko was de eerste speler voor wie binnen de Sovjetunie een transfersom werd betaald. Dan ben je iemand. Probleem was dat even later de Sovjetunie uit mekaar was gespat en de chaos had toegeslagen.
Ook Salenko had het even niet meer geweten. Bij de eerste officiële interland van het onafhankelijk geworden Oekraïne had hij nog met het shirt van Oekraïne in het veld gestaan, waarna hij toch maar snel voor Rusland had gekozen. Tegelijk had hij begrepen dat hij in de nieuwe Oekraïense competitie nog weinig te zoeken had. Te klein, te armoedig. Even had hij zijn zinnen gezet op Tottenham. Maar een geweigerde werkvergunning had roet in het eten gegooid. Zo was hij bij Logrones uitgekomen. Financieel een pover beestje, maar hij was er wel weer boven water gekomen. In november 1993, zeven maanden voor het WK, had Salenko zijn debuut gemaakt in het gloednieuwe, uit de as van de Sovjetunie verrezen, Russische elftal.
Allerlaatste interland
In het Stanford Stadium in San Francisco was de verbazing bij de Amerikaanse fans na rust alleen maar groter geworden. De jongen die in de eerste helft al uit elke hoek raak trof, was zowaar blijven doorgaan. 72ste minuut: een droog schot met rechts, goal nummer vier. 75ste minuut: opnieuw met rechts, en daar is zowaar zijn vijfde doelpunt van de dag. Vijf goals in één wedstrijd. Op een WK. Terwijl het scorebord in grote oplichtende letters zijn wereldrecord aankondigt, zien ze Salenko met een grijns op het gezicht, gouden ketting om de nek, rustig richting cornervlagje lopen.
Het gekke is: voor zijn land doet de 6-1 zege er niet eens meer toe - Rusland is evengoed uitgeschakeld voor de achtste finales. Maar voor hemzelf? Salenko beseft meteen: zo onbekend hij negentig minuten eerder was, zo beroemd is hij nu. Dit moet zijn dag van de ultieme doorbraak worden. Nog meer als later in het toernooi alleen de Bulgaar Stoichkov ook aan zes doelpunten komt en Salenko in één klap ook topschutter van het WK is. Een glorieuze toekomst wenkt. Wat niemand zich op dat moment kan voorstellen: uitgerekend zijn vijfklapper tegen Kameroen wordt zijn laatste wedstrijd ooit voor Rusland.
Bezopen in TV-studio
Hoe het ooit zo grondig fout met hem is kunnen lopen? Waarom na die ene wedstrijd de wereld nog nauwelijks iets van hem zal horen? De volgende dertig jaar zal niemand er vaker het hoofd over buigen dan Oleg Salenko zelf. Toegegeven, een toonbeeld van discipline was hij nooit, zal hij een enkele keer toegeven. Reeds als scholier, en later opnieuw als speler van Zenit, had hij iemand zo hard toegetakeld dat ze hem in het ziekenhuis hadden moeten oplappen. En ja, hij hield wel een glas. Bij een optreden op de Russische TV was hij ooit zo bezopen de studio binnengewandeld dat hij plat op zijn gezicht was gegaan. Maar wat wilde je met een wijnhandelaar als eigenaar van Logrones? Het was daar dat zijn probleem was begonnen. Maar voor Salenko is dat niet de oorzaak waarom het na dat historische WK plots bergaf was gegaan.
Als het Franse magazine So Foot hem in het najaar van 2019 in Kiev terugvindt, ziet hij drie veel belangrijkere redenen: “Jaloezie, gebrek aan vertrouwen en blessures.” Jaloezie vanwege de nieuwe bondscoach die na het WK in Rusland was aangetreden: “Hij vond het maar niets dat ik bekender was dan hem.” Daarom was hij nooit meer geselecteerd. Gebrek aan vertrouwen had hij ervaren bij de coach van het Spaanse Valencia, de club die hem met torenhoge verwachtingen na dat WK had ingehaald. “Het is niet omdat hij op het WK vijf keer in één match gescoord heeft, dat hij de beste speler van de wereld is”, had die coach al bij zijn komst weinig fijnzinnig laten optekenen. Tussen Salenko en de man had het nooit geklikt en dus had de Rus zich na één pover jaar bij Valencia meteen weer uit de voeten gemaakt. “Een fout”, zegt hij er in 2019 over. “Ik had daar moeten blijven.” Nu was hij bij Glasgow Rangers beland waar hij ploegmaat werd van Paul Gascoigne, ook al zo’n notoire drinkebroer. Het had zijn reputatie en vorm allemaal geen goed gedaan en na amper een half jaar hadden de Schotten hem alweer aan het Turkse Istanbulspor verpatst.
“Eigenlijk op mijn 26ste gestopt”
We zijn dan anderhalf jaar na dat memorabele WK en de carrière van de topschutter staat definitief op kapseizen. Na Rangers worden de clubs steeds kleiner, de optredens steeds schaarser. Istanbulspor, het Spaanse Cordoba en het nietige Pogon Czczecin uit Polen: in de laatste vier jaar van zijn loopbaan speelt Salenko er alles samen zeven wedstrijden. Aantal goals: nul. Allemaal de schuld van een weerbarstige knie, aldus Salenko: “Ik heb te veel blessures gehad. Daardoor heb ik maar vijftig tot zestig procent van mijn potentieel kunnen waarmaken. Eigenlijk ben ik al op mijn 26ste gestopt met voetballen.” De man waar zeven jaar eerder de hele wereld over sprak, verdwijnt in de marge van het voetbal: als coach van het Oekraïense beachvoetbaltam, als trainer in het amateurvoetbal. Goed vergaat het hem niet. Dat blijkt als hij in 2010, berooid, zijn gouden schoen van het WK ’94 te koop zet - pas op het allerlaatste moment bedenkt hij zich. Nadien wordt het helemaal stil rond hem. Tot zijn oude vaderland Oekraïne binnenvalt.
|