Voor het eerst in decennia staat een Duitse vrouw voor de rechter wegens haar aandeel in de gruweldaden van de nazi’s. Op 19 oktober start het proces tegen Irmgard Furchner (96). Ze wordt ervan beschuldigd medeplichtig te zijn aan meer dan 11.000 moorden in het kamp van Stutthof. Rechtszaken tegen vrouwen wegens oorlogsmisdaden waren en zijn er niet zo veel. Toch waren er duizenden medeplichtig aan de gruwel in de kampen. De militaire tribunalen in Neurenberg in het najaar van 1945 wekten de indruk dat de wreedheden gepleegd door de nazi’s een mannenzaak waren. Tussen de meer dan 200 beklaagden zaten twee vrouwen. Eén werd veroordeeld. Pas veel later zou blijken dat de vernietigingsmachine niet had kunnen draaien zonder de medewerking van vrouwen. Daarvoor staat Irmgard Furchner ook terecht. De aanklacht, die dinsdag zal worden voorgelezen, luidt: “Het ondersteunen van de kampverantwoordelijken die systematisch joodse gevangenen, Poolse partizanen en Russische krijgsgevangen hebben vermoord in haar rol als stenograaf en secretaresse van de kampoverste.” In totaal wordt haar medeplichtigheid aan 11.412 moorden en 18 moordpogingen ten laste gelegd. Furchner was eerste secretaresse van Paul Werner Hopp, een SS-majoor die Stutthof leidde. Ze tikte alle bevelen en communicatie uit. Lijstte eigenhandig de gevangenen op die naar Auschwitz moesten vertrekken en ondertekende deportatiedocumenten. Dat deed ze allemaal in haar bureau, met uitzicht op het binnenplein. Toch zal ze pleiten dat ze niet wist wat er gebeurde. De militaire tribunalen hadden in 1945 gekampt met een groot gebrek: bewijzen voor de persoonlijke betrokkenheid bij de oorlogsmisdaden. De rol van de leiding stond gestipuleerd in de nauwgezet bijgehouden archieven. De top veroordelen, was dus makkelijk. Maar hoe lager men in de hiërarchie ging, hoe moeilijker dat werd. In 2016 veranderde dat. Toen de Oekraïense kampbewaker John Demjanjuk veroordeeld werd voor de gruwelen in Sobibor, plakte de rechter een addendum aan zijn vonnis. Iedereen, hoe klein hun rol ook was geweest, kon vanaf nu vervolgd worden als ze een “tandwiel in de vernietigingsmachine” waren geweest. Bloedige Brygyda Tachtig jaar geleden hadden vrouwen nergens de leiding – en al zeker niet in nazi-Duitsland. Op een plek was dat wel. Het kamp van Ravensbrück waar alleen vrouwen werden vastgehouden. De wet voorzag dat die bewaakt moesten worden door seksegenoten. De top van het kamp bestond uit wel uit mannen, maar de dagelijkse leiding was in handen van vrouwen. Zij waren verantwoordelijk voor ongeziene wreedheden. Gewapend met hun standaarduitrusting: zweep, revolver en Duitse herder. Ravensbrück was niet alleen een vrouwenkamp, maar ook de plaats waar vrouwen werden opgeleid om als bewaakster onderdeel te worden van de vernietigingsmachine. Aan het einde van de oorlog, toen alle mannen naar het front moesten, werden de ‘SS-Helferinnen’ ook uitgestuurd naar Auschwitz, Birkenau en Bergen-Belsen. Ze droegen bijnamen als De Hyena, de Sadist van Stutthof, Het Beest, Revolver Anna of Bloedige Brygyda. Furchner kreeg er ook een: De Secretaresse van het Kwaad. Net voor de kampen bevrijd werden door het Rode leger, de GI’s of Tommy’s gingen heel wat van hen op de loop. Veel mannen werden na jaren zoeken opgespoord. Veel vrouwen trouwden en verdwenen van de radar dankzij de nieuwe naam van hun echtgenoot. In de kampen werkten vijfduizend SS-Helferinnen. Toch werden er net na de bevrijding maar 77 voor de rechter gebracht. De schuld van de mannelijke hiërarchie De vrouwen waren gelokt door advertenties in de kranten om de natie te dienen. Met een loon dat arbeiders, kapsters of winkelbedienden niet konden verdienen en daarbovenop nog kost en inwoon. De rode draad was dat ze ideologisch gekneed waren in de Bund Deutscher Mädel, de afdeling voor meisjes van de Hitlerjugend. De meesten waren piepjong. Sommigen waren net achttien geworden, zoals Furchner. Hun verdediging is vaak dat “naïef” waren en “op een verkeerde plaats waren terechtgekomen”. Zoals Herta Bothe, de Sadiste van Stutthof. Ze kreeg vlak na de oorlog een celstraf van 10 jaar en was daar boos over. “Beging ik een vergissing? De vergissing was dat ik een concentratiekamp tewerkgesteld werd. Maar ik moest er wel werken. Anders was ik er zelf vastgezet.” Bothe hield vol dat ze zelf een slachtoffer was van de dominante mannelijke hiërarchie in de kampen van Ravensbrück, Stutthof en Bergen-Belsen waar ze bewaker was. Maar uit de archieven blijkt dat sommige vrouwen vertrokken toen ze tijdens hun opleiding zagen wat voor werk ze moesten doen. Hen werd niets in de weg gelegd. Geen medelijden Pas jaren na de oorlog bleek uit onderzoek dat de gruwel geen mannenzaak was. De vrouwen werden op dezelfde manier opgeleid als de SS-mannen. Ze werden geselecteerd op devotie voor het nazisme en getest in scenario’s waarin ze moesten beslissen over leven en dood. Ze liepen stage in werkkampen en de instituten waar euthanasie werd gepleegd op geesteszieken en mindervaliden. Pas als ze bewezen hadden dat ze geen medelijden kenden, mochten ze naar de doodskampen. De SS-Helferinnen waren dan nog de tandwielen opvielen. Er waren er veel meer die de machine deden draaien, zoals Irmgard Furchner. Er komen nog tien processen en er zijn nog zeven dossiers in onderzoek voor ‘steun aan de vernietigingsmachine’. Furchner is de enige vrouw. De vrouwenbeulen van het naziregimeHerta Oberheuser: De Folterdokter Oberheusder was de eerste vrouw die veroordeeld werd. De arts kreeg in 1946 twintig jaar voor het helpen bij medische experimenten in Ravensbrück. Daar zochten ze naar medicijnen om infecties te genezen. Om de testen te kunnen doen, werden 86 Pools vrouwen – “Ratten” – eerst zwaar verminkt. Er werd ook geëxperimenteerd met amputaties en transplantaties. Na vijf jaar werd ze vrijgelaten wegens goed gedrag. De hoofdarts Karl Gebhardt werd geëxecuteerd. Hermine Braunsteiner: De Stampende Merrie Ze werkte als kampbewaker in Ravenbrück en Majdanek. Ze werden De Stampende Merrie genoemd omdat ze gevangen doodschopte met haar laarzen. Volgens getuigenissen doodde ze ook gevangenen met haar zweep en nam ze kinderen bij het haar en gooide ze zo in het transport naar de gaskamers. Ze werd oorspronkelijk veroordeeld tot drie jaar cel, maar kreeg gratie in Oostenrijk. Ze emigreerde naar de VS waar ze trouwde en een verdoken leven leidde. Tot ze werd ontmaskerd en beschuldigd werd van medeplichtigheid aan 200.000 moorden. Ze kreeg levenslang in 1981. Ilse Koch: De Heks van Buchenwald De vrouw van de kampoverste van Buchenwald en Majdanek. Eigenlijk had ze geen enkele functie in het kamp, maar ze meldde zich vrijwillig aan om mee medische experimenten uit te voeren en het kamp te bewaken. De Heks van Buchenwald was extreem sadistisch. Volgens getuigen liet ze gevangenen executeren die een opmerkelijk tattoo droegen. Ze sneed de stukken huid weg om er dan lampenkappen van te maken. De aanklacht leidde tot een veroordeling tot vier jaar, maar dat werd vervolgens in beroep herzien naar twee jaar. Onder druk van de publieke opinie volgde er midden de jaren 80 een tweede proces. Toen kreeg ze levenslang. Ze pleegde zelfmoord in haar cel. Maria Mandl: Het Beest van Auschwitz Oostenrijkse SS-Helferin die grote verantwoordelijkheid droeg in het vrouwengedeelte van Auschwitz-Birkenau. Ze was mee verantwoordelijk voor de dood van een half miljoen vrouwen en kinderen. Mandl kreeg de bijnaam Het Beest voor de manier waarop ze twee jaar het kamp leidde. Ze stond vaak aan de poort van Birkenau. Elke gevangene die in haar richting keek, werd uit de rij gehaald en verdween spoorloos. Ze richtte het Vrouwenorkest van Auschwitz op dat moest zorgen voor de begeleidende muziek bij deportaties, executies en selecties voor de gaskamer. Ze werd geëxecuteerd. Inge Viermetz: De Kidnapper Was lid van de SS en verantwoordelijk voor Operatie Lebensborn, een zoektocht in bezet gebied naar kinderen van het zuiverste Arische ras. In die functie zorgde ze onder andere mee voor de ontvoering van 300 Poolse kinderen. Later zette ze de operatie verder in de Belgische en Franse Ardennen. Ze stond in 1947 voor de rechter in Neurenberg tussen dertien mannen. Ze werd vrijgesproken omdat ze handelde in opdracht en medeleven had getoond. |