VRT-journalist Jan Balliauw volgt Poetin al 25 jaar. Balliauw gaat met pensioen, en Poetin zit er nog steeds. “Hij is niet te vertrouwen. Je moet met Rusland keiharde afspraken vastleggen, die ook militair afdwingbaar zijn.”
Jan Balliauw is dit jaar niet meer op het tv-scherm te zien vanuit Georgië, Oekraïne of Roemenië. De VRT-journalist en Ruslandkenner is met pensioen. Maar zijn liefde en interesse voor de regio bergt hij niet op. Hij zal ze in het Egmontinstituut verder uitdiepen. “Daar kan ik conferenties bijwonen, als analist contacten leggen met mensen, heb ik tijd om zaken te laten bezinken en af te toetsen met experts. Op termijn wil ik de kennis over Rusland die in Europa en de VS verspreid zit, centraliseren. Dat is nodig, want ik heb de indruk dat onze aandacht voor Rusland verslapt is. Het is het grootste land van Europa en het is ons vijandig gezind. Daarover moeten we strategisch nadenken. Tijdens de Koude Oorlog was het Rapport Harmeleen denkoefening over onze relatie met de vijand achter het IJzeren Gordijn. Toen hebben we mechanismen ontwikkeld om accidenten te vermijden en contacten te onderhouden. Dat moeten we opnieuw doen. Deze gespannen relatie met Rusland kan niet blijven duren. Dat is te gevaarlijk.”
Met de leiders van de Sovjet-Unie kon je nog afspraken maken. Kan dat met Poetin?
“Poetin heeft getoond dat hij niet te vertrouwen is. De afgelopen tien jaar was een aaneenschakeling van leugens. Je mag met Rusland geen akkoorden meer sluiten op basis van vertrouwen. Je moet keiharde afspraken vastleggen, die ook militair afdwingbaar zijn. Je moet zelf heel sterk staan, zodat Rusland nooit in de verleiding komt om de afspraken te schenden.”
LEES OOK. “De Russen zijn drie keer zo sterk”: waarom valt Oekraïne dan net nu Koersk opnieuw aan?
Met andere woorden, we moeten ons massaal bewapenen?
“We moeten militair klaarstaan, en ook nadenken over onze verdediging in deze hybride oorlog. Hoe ver kunnen we gaan om onze maatschappij te beveiligen? Voor ons is vrijheid van meningsuiting heel belangrijk, maar wat doen we met de berichten op de sociale media? Hun algoritmes zijn gebaseerd op commerciële motieven en hebben niks met vrije meningsuiting te maken. We moeten harder durven ingrijpen om onze samenleving te beschermen.”
Moeten we ons voorbereiden?
“We hebben nog wel wat tijd, maar ik mis de sense of urgency. Europese landen zijn gefocust op de binnenlandse politiek. Kijk naar Frankrijk, Duitsland of onze eigen moeizame regeringsvorming. Velen hebben nog niet door wat de implicaties zijn van een Russische overwinning in Oekraïne. Onze manier van leven staat er op het spel.”
Rusland valt de NAVO niet aan, want de NAVO-landen verdedigen elkaar. Dat geeft toch zekerheid?
“Ja, maar bedenk dat de activering van artikel 5 van het NAVO-verdrag (een aanval op één land wordt beschouwd als een aanval op allen, red.) een politieke beslissing is waarmee alle lidstaten moeten instemmen. Met Trump in het Witte Huis is het niet zeker dat de Amerikanen artikel 5 zullen steunen. Wie gaat dan in Europa de leiding nemen? Duitsland en Frankrijk niet. De Britten? Die behoren niet tot de EU. Het enige grote land dat een beetje gewicht in de schaal kan werpen, is op dit moment Polen. Maar dat is onvoldoende. Dat beseft Poetin ook. Hij weet dat de eenheid in de NAVO fragiel is. Je ziet de barsten: Hongarije, Slovakije … Wat gebeurt er met Duitsland als Alternative für Deutschland, dat geen hulp aan Oekraïne wil geven, de verkiezingen wint?”
Bent u ongerust?
“Ik denk dat we het tij nog kunnen keren, maar we moeten er wel aan beginnen. Poetin gaat niet ophouden met deze oorlog. Hij kan niet meer terug. Als hij de oorlog zou beëindigen, stort in Rusland alles in. De hele economie draait op de oorlog. Poetin moet de Russen blijven vertellen dat Europa gevaarlijk is, om zijn almacht te legitimeren.” (Lees verder onder de foto)
U volgt Poetin sinds zijn aantreden in 2000. Wanneer hebt u gevoeld dat hij geen prowesterse koers wilde varen?
“Tijdens de eerste zogenoemde ‘kleurenrevoluties’ in 2003-2004, in Georgië en in Oekraïne. Toen groeide bij Poetin het vermoeden dat het Westen de democratie als wapen gebruikte om Ruslandgezinde machthebbers in de regio te vervangen door westersgezinde regimes.”
“In eigen land versterkte hij na zijn aantreden de controle op de samenleving. Toen ik in 2001 met de journalisten van de televisiezender NTV sprak, nadat die door Gazprom was overgenomen, merkte je dat de censuur en controle sterker werden. Poetin herstelde de verticale, gecentraliseerde macht. Onder zijn voorganger, Boris Jeltsin, was Rusland uit elkaar aan het vallen, de regio’s trokken zich niets meer aan van Moskou. Daarom is Poetin de oorlog in Tsjetsjenië gestart. Hij gaf het signaal dat Moskou wél het centrum van de macht in Rusland was.”
LEES OOK. Gelekte info over crash Azerbeidzjaans vliegtuig wijst opnieuw naar Rusland
“De demonstraties in 2012 hadden nog een kantelpunt kunnen betekenen. Toen waren de mensen boos over de overduidelijke manipulatie van de parlementsverkiezingen. Een grote onderstroom wilde toen verandering. Maar die boze menigte zat alleen in de grote steden. Oppositieleden als Alexej Navalny of Boris Nemtsov – ze zijn intussen jammer genoeg allebei dood – konden dat ongenoegen niet vertalen naar thema’s die op het platteland aansloegen. De Russen die verder weg van de grote steden wonen, waren niet bezig met democratie of de rechtsstaat. Zij vroegen zich af of ze de verhoogde levensstandaard die Poetin had gebracht, konden behouden. Die garantie vonden ze niet bij Navalny of Nemtsov. Veel Russen met wie ik toen sprak, waren bang voor een samenleving zonder Poetin. Zij hadden de chaos in de jaren negentig meegemaakt, toen het leven heel moeilijk was. Voor hen heeft Poetin zekerheid gebracht.” (Lees verder onder de foto)
We zijn nu jaren later. Heeft Poetin nog altijd zo veel steun?
“De Russen hebben nog altijd veel vertrouwen in hem, in de peilingen scoort hij goed. Die cijfers zijn niet perfect, maar tonen wel een trend. Je zag bijvoorbeeld na de mobilisatie in september 2022 dat zijn populariteit daalde. De peilingen tonen ook dat veel Russen bezorgd zijn over hun toekomst. Toch houden ze vast aan Poetin. Ze weten waarvoor hij staat, hij is al vijfentwintig jaar aan de macht. Zijn draagvlak blijft ook groot omdat de televisie zo veel propaganda brengt. Die vertelt hen dat ze bedreigd worden, dat ze zich moeten verdedigen.”
Gelooft de bevolking dat?
“Ja. Maar die kan beter met dat verhaal meegaan. Ik denk dat veel Russen hun ogen voor de realiteit sluiten. Ze beseffen dat er in Oekraïne wordt gevochten en dat er zaken gebeuren die niet door de beugel kunnen, maar dat is allemaal ver weg. Tot voor kort werden ze die oorlog nauwelijks gewaar. Nu voelen ze de inflatie. Toch blijven ze geloven dat Poetin het land in de goede richting zal sturen. Traditioneel verwachten Russen dat een sterke man het goed met hen voorheeft. Vroeger was het de tsaar, nu rekenen ze op Poetin.” (Lees verder onder de foto)
“Rusland is ook geen terreurstaat. Je kunt een normaal leven leiden als je over de oorlog zwijgt en niet openlijk kritiek op het Kremlin levert. Vrienden in Rusland zeggen me dat hun leven eigenlijk niet veel is veranderd. Poetin heeft een ingenieus systeem geïnstalleerd: zelfs al voer je openlijk oppositie, dan nog is het niet zeker dat je in de cel belandt. Mensen worden eruit gepikt, ze dienen als voorbeeld. De jonge vrouw die in de supermarkt de prijslabels verving met anti-oorlogsslogans is zwaar gestraft, vele anderen die hetzelfde deden niet. Dat werkt: mensen houden zich gedeisd. Ik merk dat Russen met wie ik praat, voorzichtiger zijn. Al in 2021 vermeden ze om op café de naam Poetin te laten vallen. Want er wordt geklikt en aangegeven.”
LEES OOK. Experten blikken vooruit op de internationale politiek in 2025: “Dit land is echt de nieuwe Europese grootmacht aan het worden”
Waar zit de oppositie?
“Ik denk dat de meeste opposanten dood of in ballingschap zijn. Vanuit het buitenland oppositie voeren, lukt niet. Dat is ook de reden waarom Navalny terug naar zijn land is gegaan. Hij besefte maar al te goed dat hij alleen in Rusland oppositie kon voeren. Maar het is onmogelijk om je tegen het Kremlin te organiseren. De enige oppositie die er nu nog is, bestaat uit ultranationalisten die een hardere aanpak willen van de oorlog en de migranten. De liberale kant van de oppositie is altijd verdeeld geweest, ook in het buitenland. Ze heeft nooit een gemeenschappelijk programma gehad. Navalny, maar ook de anderen, hebben bijvoorbeeld lang getwijfeld over hun houding tegenover de annexatie van de Krim. De bevolking heeft nooit veel vertrouwen gehad in die verdeelde oppositie. En natuurlijk heeft het Kremlin altijd geprobeerd om de oppositie te verdelen. Je mag de mannen in het Kremlin niet onderschatten, ze weten heel goed waar ze mee bezig zijn.”
Wie zijn dat?
“Dat is op dit moment moeilijk te zeggen. Het is allemaal heel ondoorzichtig. Ik vermoed dat Poetin alleen nog omringd is door jaknikkers. Het is toch ongelofelijk dat niemand hem gewaarschuwd heeft dat de Oekraïners verzet zouden bieden bij de invasie?” (Lees verder onder de foto)
Hoe belangrijk is een overwinning in Oekraïne voor Poetin?
“In september 2022 zat hij in een moeilijk parket, nadat het Russische leger in Oekraïne had gefaald. Ik vermoed dat de elite toen duidelijk heeft gemaakt dat ze de oorlog nog enkele maanden wilde aanzien, maar dat er veranderingen moesten komen als het tij niet zou keren. Dat is Poetin gelukt, hij heeft met een beperkte mobilisatie het tegenoffensief van de Oekraïners geblokkeerd. Hij heeft de Wagner-militie ingezet en daarmee aan de elite het signaal gegeven dat de oorlog de goede kant uitging. Nu kan hij wel met een en ander uitpakken: er is een landbrug tussen Rusland en de Krim, de Donbas en Loehansk zijn voor een groot deel in Russische handen. Pokrovsk staat onder druk. Wat hij nu bereikt heeft, kan hij in de Russische propaganda verkopen als een succes.”
LEES OOK. Een wanhopige rekruteringsmachine: hoe Rusland op alle mogelijke manieren soldaten ronselt
Heeft de val van het Assad-regime Poetin verzwakt?
“Ja, de val van Assad heeft getoond dat de capaciteiten van Rusland beperkt zijn. Poetin wilde de gevechten in Oekraïne niet in gevaar brengen door te zwaar op Syrië in te zetten. In Oekraïne hebben de Russen nu al Iran en Noord-Korea nodig. Bovendien kan Rusland deze oorlog economisch niet volhouden. Hij wordt gefinancierd met de reserves van het welvaartsfonds. Nu bevat het nog vijfentwintig, dertig miljard dollar, voldoende om het begrotingstekort nog één jaar te financieren. Na 2025 moeten er andere maatregelen volgen. Ik heb ergens gelezen dat Rusland een marathon op steroïden loopt. Als die zijn uitgewerkt, kun je gewoon niet meer verder, dan val je stil. Ook Oekraïne loopt zo’n marathon, die het alleen maar kan volhouden dankzij westerse hulp. Rusland heeft geen hulp. China vreest westerse sancties, het leent geen geld, al levert het wel producten. Het Kremlin heeft dus niet zo veel mogelijkheden meer. Daarom is het voor het Westen belangrijk om in deze uitputtingsslag de steun aan Oekraïne vol te houden.”
Hoe ziet u de toekomst?
“Tot nu toe hebben we in alle moeilijke periodes altijd een oplossing gevonden. Denk aan covid, aan de bankencrisis … Nu staan we opnieuw voor zo’n steile uitdaging. Je kunt met de fiets de Mont Ventoux alleen op als je goed getraind bent en een goede conditie hebt. En dan is het een kwestie van volhouden, niet opgeven. Als we dat beseffen, zal het ons wel lukken de dreiging van Rusland aan te kunnen.”
|