Amerikaanse defensiespecialist: “De VS worden onbetrouwbaar als militaire bondgenoot”

Europa moet leren zichzelf te verdedigen, zegt de Amerikaanse defensiespecialist Max Bergmann, en dat is niet louter een kwestie van defensiebudgetten, maar vooral van samenwerking. “Door meer uit te geven ga je de Amerikanen niet terugkopen, maar je koopt wel tijd om zelf met een plan te komen.”

Europa is begonnen aan zijn grootste herbewapeningsprogramma sinds de Koude Oorlog. Op de NAVO-top in Den Haag, over tien dagen, willen de regeringsleiders van de alliantie het eens worden over een plan dat de uitgaven voor defensie spectaculair doet stijgen. De oorlog in Oekraïne had Europa al brutaal doen ontwaken uit een decennialange militaire winterslaap. De terugkeer van Donald Trump in het Amerikaanse Witte Huis heeft de urgentie in de Europese hoofdsteden alleen maar vergroot.

Het Europese probleem gaat veel dieper dan Trump, zegt de Amerikaanse defensiespecialist Max Bergmann. “Tijdens de eerste regeerperiode van president Trump probeerden heel wat Amerikanen de Europeanen gerust te stellen. ‘Maak jullie geen zorgen,’ hoorde je dan, ‘dit is tijdelijk. Dit is niet het echte Amerika, alles komt goed.’ Dat soort stemmen hoor je nu niet meer. Niemand verzekert de Europeanen nog dat het uiteindelijk in orde komt.”

Bergmann denkt al bijna zijn hele leven na over defensievraagstukken en de relatie tussen Europa en de VS. Volgens hem voltrekt zich in Washington een fundamentele shift. “De volgende Amerikaanse president, zelfs al is die een Democraat, zal niet iemand zijn die lijkt op Joe Biden.”

Zullen de VS dan ooit nog een betrouwbare partner zijn? 

“Wat is een betrouwbare partner? Iemand die je te hulp komt als je veiligheid bedreigd wordt? Daar mag je inderdaad niet meer van uitgaan met president Trump, gezien zijn kijk op de NAVO en de manier waarop zijn hele regering over Europa denkt. De gezamenlijke waarde die zowel Europa als de VS aan democratie hechtte, was altijd de basis voor de betrouwbaarheid van de NAVO. Maar deze regering voelt dat niet meer zo. Dat is geen politiek statement van mij, dat is een objectief feit. De regering-Trump denkt heel zwart-wit. Is iets in het belang van Amerika of is het dat niet, daar gaat het om. Is het in het belang van Amerika Europa te hulp te schieten als het wordt aangevallen? Misschien zien ze er een voordeel in juist niet te helpen en zo de EU te verzwakken. Ik denk dat dat niet in het belang van Amerika zou zijn, maar zij misschien wel.”

“Trump heeft lak aan wat jarenlang de Republikeinse consensus op buitenlands beleid was. Jarenlang zag rechts het als een goede zaak om elders strijd te gaan leveren, zodat wij in Amerika veilig zouden zijn. Tegelijk zou men tijdens die interventies ook vrijheid en democratie propageren. Maar mensen die zelf in Irak of Afghanistan gediend hadden, kwamen met een heel ander gevoel terug. In deze regering, met name op het ministerie van Defensie, zitten heel wat mensen die in het leger hebben gediend en daar het gevoel aan hebben overgehouden dat het allemaal bullshit was. De verspreiding van de liberale wereldorde, een idee waarvan de Europeanen nog altijd de grootste promotors zijn, vinden zij onzin.”

Na de Russische inval in Oekraïne zei toenmalig secretaris-generaal Jens Stoltenberg dat de NAVO sterker was dan ooit. Klopt dat nog?

“Twee jaar geleden hebben wij een rapport gemaakt met de titel Is Nato ready for war? Het antwoord was toen ‘ja’. Maar dat was alleen maar zo omdat de VS ready waren for war. De Europese NAVO-landen zijn dat niet. De Europese legers staan er niet beter voor dan drie jaar geleden, grotendeels omdat ze massa’s materieel en munitie aan Oekraïne hebben gegeven. Er is niet genoeg aangevuld. En nog belangrijker: Europa kijkt voor zijn veiligheid nog altijd naar een land dat niet meer geïnteresseerd lijkt om die nog te bieden.”

“Bij het ontstaan van de NAVO was het idee: keep the Americans in Europe, keep the Russians out and keep the Germans down. Daar houdt Europa nog altijd aan vast: keep the Americans in. Maar de Amerikanen zijn nooit echt enthousiast geweest over de NAVO. Het was ook nooit de bedoeling om zo lang in Europa te blijven en de Duitsers onder de duim te houden. We wilden net dat zij op termijn samen met de andere Europeanen de Russen konden buitenhouden. En daar zijn we nu ook naar onderweg, denk ik. Maar na tachtig jaar van op een bepaalde manier opereren, is het voor Europa allesbehalve gemakkelijk om nu te veranderen.”

Toch gebeuren er ongeziene dingen. Net als bij de covidpandemie komt de Europese Commissie met heel grote budgetten. Is het grote risico niet dat we straks met 27 legers zitten die weliswaar groter zijn, maar nog altijd niet beter samenwerken?

“Dat is het nachtmerriescenario en het lijkt erop dat Europa die richting uitgaat. Eens er geld beschikbaar is, voelen Europeanen doorgaans minder de neiging samen te werken. Het resultaat is een hoop bonsai-legers die niet kunnen samenwerken als de VS de weg niet wijzen. Bijkomend probleem is dat de EU zelf de macht van de natiestaten heeft verzwakt. In Europa staan ministers van Buitenlandse Zaken doorgaans onderaan de ladder van belangrijkheid. Het geopolitieke denken van de afzonderlijke landen is weinig robuust, want het wordt grotendeels geoutsourcet naar Brussel, de NAVO of de VS. Er wordt onvoldoende samengewerkt rond legeraankopen en er is een te taaie bureaucratie. Toch moeten al die landen nu 3,5 tot 5 procent van hun bbp aan defensie geven. Maar 5 procent is een compleet geschift getal. Europa kan beter streven naar integratie en samenwerking, zodat die 5 procent niet nodig is.”

Zal 5 procent genoeg zijn voor de VS? Misschien is het voor hen zelfs een reden om te zeggen dat we het nu zonder hen kunnen.

“Daar zit de grote contradictie, inderdaad. De secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, heeft het nu opgedeeld in 3,5 en 1,5 procent. Of eigenlijk 3,5 procent en dan wat magisch elfenstof erover om het op 5 procent te laten lijken, zodat de Amerikanen gesust zijn. Men streeft naar een percentage om de VS aan boord te houden, maar niets garandeert dat ze daadwerkelijk aan boord blijven. Misschien vraagt Trump vervolgens nog meer. Dat is nu eenmaal hoe deze regering werkt. Kijken waar ze druk kan uitoefenen op anderen, ook op bondgenoten, en dat gebruiken om deals te sluiten. Vroeger stond veiligheid daar los van. Dat is voorbij.”

Europa wordt gegijzeld door de VS?

“De VS hebben veel macht als het om defensie en veiligheid gaat. Neem een bedrijf als Saab en hun Gripen-gevechtsvliegtuig. Prima toestel, bijzonder geschikt voor de Oekraïners in de toekomst. Maar de helft van dat toestel is van Amerikaanse makelij. De VS moeten dus akkoord gaan als Zweden die technologie wil exporteren. Ze kunnen dat ook weigeren, bijvoorbeeld omdat ze vinden dat Zweden de vrije meningsuiting beperkt.”

Wat moet het Europese antwoord daarop zijn?

“De integratie van de defensie-industrie waar de Europese Commissie mee begonnen is, is een goede stap. Dat er een commissaris voor Defensie is, is dat ook. Maar gezien de urgentie van de situatie, en de huidige positie van zowel Rusland als de VS, denk ik dat alles serieus opgeschroefd moet worden. Door meer uit te geven ga je de Amerikanen niet terugkopen, maar je koopt wel tijd om zelf met een plan te komen: dit is wat wij gaan doen, dit wordt de rol van de EU en dit is hoe de NAVO voortaan zal werken, gaan jullie daarin mee?”

Moet er een Europees leger komen?

“Er zal een soort staand leger moeten komen, want je moet snel kunnen ingrijpen. Daarvoor wordt nog altijd naar de VS gekeken, terwijl alle Europese NAVO-legers samen zo’n 2 miljoen militairen hebben. Zet een deel van hen in binnen een gezamenlijke Europese strijdmacht die zelf snel een tik kan uitdelen.”

“Het probleem is dat je niet één Europese leider hebt die bezig is met wat er gebeurt als de VS hun troepen terugtrekken. Jullie hebben niet die ene persoon die weet waar alle gaten in het systeem zitten. Dat is trouwens grotendeels onze fout. Wij wilden niet dat die persoon of die structuur er kwam. Wij wilden niet dat de NAVO gedupliceerd werd binnen de EU.”

Hoe kijkt Rusland naar de EU?

“Zij zien de EU als een soort valse constructie, iets wat ze makkelijk kunnen ondermijnen en verdelen. Zij gaan er ook van uit dat Europa in diepe problemen komt als de VS zich terugtrekken. Als Rusland erin slaagt om met de VS tot een doorbraak in Oekraïne te komen, waarbij de oorlog eindigt op voor hen gunstige voorwaarden, dan zullen ze niet gauw hun oorlogsmachine stilleggen.”

“Als je teruggaat naar 2021 en de lange brief leest die Poetin toen naar Biden gestuurd heeft, zie je dat hij de hele veiligheidsstructuur aan de Europese grenzen anders wil. Hij wil de NAVO weg uit Oost-Europa en zeker uit de Baltische staten. Hij wil daarover een nieuw, groot pact met de VS. Als de VS daarin meegaan, staat Europa er alleen voor.”

De Litouwers hebben dus een reden om ongerust te zijn?

“Zeker. Heel Europa zou samen met hen bang moeten zijn. Een aanval op hen is niet alleen een aanval op de NAVO, het is ook een aanval op de Europese Unie. Onmiddellijk na de grootschalige invasie in Oekraïne waren de Russen van één ding bang: dat de VS zouden ingrijpen als ze een rode lijn zouden overschrijden. Met Trump is dat minder zeker.”

Ook in Europa zullen de kosten-batenanalyses gemaakt worden. Zullen Spanjaarden wel troepen naar Litouwen sturen? Of de Belgen?

“Op dit moment zijn er mensen aan het vechten voor de Europese Unie, aan het sterven voor de Europese Unie. Ze wonen alleen niet in de Europese Unie. De Oekraïners geven hun levens voor de toekomst van Europa en een toekomst voor zichzelf in Europa. In Europa is er altijd twijfel. Moeten we wel steun bieden, kunnen we het volhouden als de energieprijzen stijgen? Het antwoord was altijd ja. De steun is nooit gestopt. Ik denk dat heel wat jonge Europeanen ook bereid zouden zijn om voor dat Europese verhaal en voor het behoud van de liberale democratie te vechten en desnoods hun leven te geven. Dat is iets anders dan gevraagd worden om te vechten voor je land. Als je de beslissing bij de landen laat, dan zullen die inderdaad een heel nauwe berekening maken.”

Wie verpersoonlijkt dat Europese verhaal? Ursula von der Leyen?

“Dat moet je opbouwen. Daar zijn structuren voor nodig. Wat ik wil zeggen is dat ik niet kan geloven dat als de Russen de lijn overschrijden, men hier zomaar de schouders zal ophalen. Dat is ook niet wat er gebeurd is tijdens de covidpandemie.”

Maar Europa heeft zelfs geen commandocentrum. Ook daarvoor komen we weer bij de NAVO uit.

“Inderdaad. Het NAVO-gebouw in Evere zou dan een soort Europees Pentagon moeten worden. Het gebouw is er, er is daar technologie, communicatie. Je moet gewoon de Amerikanen een beetje aan de kant schuiven en de zaak Europeaniseren.”

Meteen na de ruzie met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in het Witte Huis heeft Trump de inlichtingensteun aan Oekraïne een tijd stopgezet. Dat toont toch meteen een zwakte van de Europese bondgenoten.

“Als de VS alles uitschakelen, zitten de Oekraïners inderdaad met een probleem. Hun gesofisticeerde raketten en drones zouden blind worden. Maar de Oekraïners zullen een manier vinden om dat op te lossen. Dat moet Europa ook kunnen. Op korte termijn heb je een groot probleem, maar waarom zouden de gezamenlijke Europese inlichtingendiensten op de langere termijn niet kunnen wat de VS doen? Het zou betekenen dat jullie veel meer informatie moeten delen, wat op dit moment niet gebeurt. Jullie zouden een eigen Europees inlichtingenagentschap kunnen oprichten.”

Eerst zouden de VS geen Amerikaanse vervanger benoemen voor de militaire bevelhebber van de NAVO. Die is er nu wel. Het is onduidelijk of de Amerikanen troepen uit Europa zullen terugtrekken. Weten de VS wel wat ze willen?

“Er woedt een strijd in Washington. Het State Department wil invloed behouden in Europa. Het Pentagon wil troepen uit Europa wegtrekken en die kunnen inzetten in de Stille Oceaan, om te kunnen focussen op Azië en China. Vraag me niet hoe het zal uitdraaien. Misschien wordt het een terugtrekking waarvan de Europeanen zeggen dat het wel meevalt. Maar ook in dat geval blijft de wispelturigheid van Trump een factor om rekening mee te houden.”

Trump vier jaar uitzweten is geen optie?

“Een volgende Amerikaanse president zal de Amerikaanse militairen die Trump nu weghaalt, niet terugbrengen. Wat Trump doet, is de pleister in één keer van de wonde trekken. Persoonlijk zou ik met een transitie werken, waarin we volop diplomatieke druk zetten, maar wel betrokken blijven, zodat jullie, met Amerikaanse steun, die Europese defensie-integratie rond krijgen. Maar dat is dus niet iets wat deze Amerikaanse regering zal doen, zoveel is duidelijk. Dan ben je misschien beter af met snelle duidelijkheid.”